Πέμπτη, Σεπτεμβρίου 24, 2015

Στον ίσκιο της ροδιάς, Tariq Ali

Αχ γιε μου, μιλούσα στους ίσκιους της ροδιάς.
Αυτοί τουλάχιστον θα υπάρχουν όταν θα λείψουμε όλοι μας.
Δεν είναι μόνο γοητευτικό το γράψιμο του Tariq Ali αλλά, όπως και τα άλλα βιβλία της πενταλογίας, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί δείχνει για άλλη μια φορά πώς εκδηλώθηκε ιστορικά η αντιπαράθεση ισλαμισμού και χριστιανισμού. Το συγκεκριμένο (πρώτο στη σειρά) αναφέρεται στους τρομακτικούς διωγμούς που υπέστησαν οι Μαυριτανοί στην Ισπανία του 15ου αιώνα, πάντα από την πλευρά των μουσουλμάνων.
Η ιστορία της αραβικής οικογένειας των Μπανού Χουντάιλ μιας οικογένειας  με πλούσια παράδοση, (οι πρόγονοί τους εγκαταστάθηκαν στην Γκρανάτα/Γρανάδα στις αρχές το 932μ.Χ.) ξεδιπλώνεται στις σελίδες του βιβλίου, μια οικογενειακή ιστορία που καλύπτει σχεδόν όλον τον 15ο αιώνα. Κεντρικούς ήρωες θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τον πατέρα Ούμαρ και τους δυο γιους, τον νεαρό Ζουχάιρ και τον έφηβο Γιαζίντ που, ως άντρες, βιώνουν πιο επώδυνα το σταδιακό ξερίζωμα του πολιτισμού τους και το δίλημμα του αναγκαστικού προσηλυτισμού ή της εξέγερσης. Κάθε πρόσωπο όμως που πλαισιώνει αυτούς τους ήρωες (μητέρα, θεία, αδερφή, θείος κλπ) έχει την προσωπική, ιδιαίτερη ιστορία του και συνολικά ο Τάρικ Άλι φροντίζει να τονίζει τις συναισθηματικές σχέσεις και την ζεστή οικογενειακή ατμόσφαιρα.
Κομβικό γεγονός αποτελεί το αρχικό επεισόδιο: η κατάσχεση όλων των αραβικών χειρογράφων (εκτός από 300 ιατρικής και αστρονομίας) στη Γρανάδα και το κάψιμό τους στην πλατεία της πόλης (οι κάτοικοι αυτής της πόλης φημίζονταν για την αδέσμευτη σκέψη, το οξύ πνεύμα και την τάση τους για ανυπακοή απέναντι στους ανώτερους) από τον αρχιεπίσκοπο Χιμένεθ, εκπρόσωπο της Ιεράς εξέτασης και όργανο («εξομολογητή») της «καταχθόνιας γυναίκας», της Ισαβέλλας. Τα ψέματα τελείωσαν, δεν υπάρχουν πλέον αυταπάτες˙ η «Ανακατάκτηση» που ολοκληρώθηκε οκτώ χρόνια πριν με την πτώση της Γκαρνάτα, επέβαλε στους μουσουλμάνους όρους σύμφωνα με τους οποίους οι Πιστοί (στο Ισλάμ) θα απολάμβαναν θρησκευτικές και πνευματικές ελευθερίες αν αναγνώριζαν την κυριαρχία των Καστιλλιάνων (χριστιανών) ηγεμόνων. Παρόλ αυτά, οι συνθήκες γίνονται σιγά σιγά ανυπόφορες για τους μουσουλμάνους, ακόμα και στην πιο ελεύθερη πόλη, την Γρανάδα. Πρώτη φορά ύστερα από εξακόσια χρόνια, οι χωρικοί του Αλ- Χουντάιλ βρίσκονταν αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο μιας ζωής χωρίς μέλλον για τα παιδιά τους. Σ  ολάκερη την Γκαρνάτα, κυκλοφορούσαν χίλιες δυο ιστορίες για τα όσα επακολούθησαν μετά την Ανακατάκτηση της Κούρτουμπα και της Ισμπιλίγια. Κάθε πρόσφυγας που κατέφθανε είχε να διηγηθεί ιστορίες φρίκης και τυφλής βαρβαρότητας.
Η πυρά που καταβροχθίζει τον πνευματικό πολιτισμό των Μαυριτανών (κάηκε η συλλογική τους μνήμη)  ήταν μια εν ψυχρώ, προσεκτικά  οργανωμένη ενέργεια που δεν είχε μόνο συμβολικό νόημα αλλά αποτέλεσε και το ακροτελεύτιο γεγονός μετά από το οποίο οι ήρωές μας συνειδητοποίησαν πια τη μοίρα τους, την απειλή του πολιτισμού τους, την ανάγκη για εξέγερση. Τώρα πια τους απασχολεί αποκλειστικά η πολιτική γιατί πρέπει να αποφασίσουν: να προσηλυτιστούν -έστω τυπικά, να εξεγερθούν ή να αυτοεξοριστούν; Τώρα πια παύουν οι φιλειρηνικές σχέσεις μεταξύ χριστιανών πολιτών και μουσουλμάνων. Φιλικές σχέσεις και γνωριμίες από τα παιδικά χρόνια παγώνουν σταδιακά, και φέρνουν σε αμηχανία τον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων. Κάποιοι αλλαξοπιστούν για να σωθούν, άλλοι παραμένουν κρυφά Πιστοί ενώ άλλοι εκχριστιανίζονται πραγματικά.

Φορέας της διωκτικής πολιτικής εναντίον των Μαυριτανών είναι ο αρχιεπίσκοπος Χιμένεθ, πολύ πιο φανατικός από άλλους μετριοπαθείς χριστιανούς πολιτικούς και ιερείς, με τους οποίους μάλιστα έρχεται σε οξεία αντιπαράθεση (το κάψιμο των βιβλίων τους ήταν πράξη επονείδιστη. Κηλιδώθηκε η τιμή μας. Τα εγχειρίδιά τους στον τομέα της επιστήμης και της ιατρικής είναι μοναδικά στον πολιτισμένο κόσμο). Ο Χιμένεθ είναι μια άτεγκτη, φιλόδοξη προσωπικότητα που στρέφεται με πάθος ενάντια σε κάθε εκδήλωση του αραβικού πολιτισμού. Διαβάζουμε την συγκλονιστική επιστολή στους βασιλείς (Φερδινάνδο- Ισαβέλλα), όπου εκφράζεται σε όλο της το μεγαλείο η σκοταδιστική πολιτική «εκχριστιανισμού»  που σημάδεψε όλον τον 15ο αιώνα˙ μια πολιτική που όχι μόνο νομιμοποιεί τις φρικαλεότητες, αλλά προσπαθεί να σβήσει κάθε ίχνος (οι ειδωλολάτρες θα εξουδετερώνονταν ως δύναμη, αν εξαλείφονταν ολοσχερώς τα έργα του πνευματικού πολιτισμού τους. Αυτό προϋπέθετε τη συστηματική καταστροφή όλων των γραπτών έργων τους).

Ο Τάρικ Άλι έχει την ικανότητα να μας μεταφέρει όλη την πνευματική ατμόσφαιρα της εποχής, όλες τις πτυχές της πολιτιστικής παράδοσης και της… αμφισβήτησής της δίνοντας ένα πολύχρωμο μωσαϊκό. Έτσι, πέρα από τος πιο κεντρικούς ήρωες, έχουμε τον θείο Μιγκουέλ που εκχριστιανίστηκε αλλά κρατά ισχυρούς τους δεσμούς με την οικογένεια και κάνει κάθε προσπάθεια να τους διασώσει («αηδιαστικά ειλικρινής»), τη θεία Ζάχρα που επίσης είχε γίνει χριστιανή, αποστάτησε φεύγοντας από το σπίτι προκαλώντας κρυφό πόνο στον περήφανο πατέρα της Ίμπν Φάριντ, τον σκεπτικιστή («αιρετικό») μυστικιστή Ίμπν Ζαϊντούν που μένει μόνος του στα βουνά μελετώντας φιλοσοφία, τη χριστιανή (δεύτερη) γυναίκα του Ίμπν Φαρίντ που εξισλαμίστηκε˙ την χαρούμενη νεαρή Χιντ που την προορίζουν να παντρευτεί χριστιανό αλλά είναι ερωτευμένη με κάποιον άλλον, και άλλους μικρούς και μεγάλους ήρωες που διασχίζουν την αφήγηση. Απίστευτες ερωτικές ιστορίες (όσο και να μην το θελε, μόλις τον αντίκρισε ύστερα από τόσα χρόνια, ένιωσε την καρδιά της να φτεροκοπάει σαν πουλί φυλακισμένο), πάθη, θρύλοι, παραδόσεις. Αλλά ζωντανεύει κι ένας ολόκληρος διαφορετικός τρόπος ζωής -συνταγές, έθιμα, ενδυματολογικές συνήθειες. Σκηνικό το περιβόλι με τις ροδιές, σημείο ερωτικών συναντήσεων και σήμα κατατεθέν μιας ζωής ξένοιαστης, γόνιμης, ουσιαστικής.
Οι αναφορές σε πνευματικούς ηγέτες ή σε ποιητές συνυφαίνονται αβίαστα ενώ ως απόσταγμα μένει στον αναγνώστη ο θαυμασμός για το πνεύμα  ενός πολιτισμού που κατακρεουργήθηκε βάναυσα -για άλλη μια φορά στην ιστορία- από τις κυρίαρχες δυνάμεις.
Τα χαρτιά ίσως τα κάψετε,
μα αυτό που κλείνουν μέσα τους δε θα το κάψετε˙
το κρατώ φυλαγμένο στα στήθη.
Όπου κι αν πάω, με ακολουθεί˙
Κατεβαίνει μαζί μου στο τέρμα του ταξιδιού,
Και στον τάφο μου πλάι μου θα το χω.

 Χριστίνα Παπαγγελή

Δεν υπάρχουν σχόλια: